YAPILARINA GÖRE FİİLLER

 Birden fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir. Bileşik fiiller oluşturulma biçimlerine göre üçe ayrılır:

1. Yardımcı Fiille Yapılan Bileşik Fiil

İsim soylu bir sözcüğün yardımcı bir fiille (olmak, etmek, eylemek, kılmak, buyurmak) bir araya gelerek oluşturduğu bileşik fiildir. Günümüzde daha çok, “etmek” ve “olmak” yardımcı fiilleri kullanılmaktadır.

Soğuklardan hasta oldu. (hasta + olmak)

Tanıştığımıza memnun oldum. (memnun + olmak)

Onlar bize yardım etti. (yardım + etmek)

Bu olay hepimizi mutlu etti. (mutlu + etmek)

Hastamız iki günde iyi oldu. (iyi + olmak)

Not: Bazı yabancı asıllı sözcüklerle bu tür bileşik fiil yapıldığında ses düşmesi veya ses türemesi görülür. Bu bileşik fiiller bitişik yazılır.

emir etmek      > emretmek (ses düşmesi)

kayıp olmak    > kaybolmak (ses düşmesi)

sabır etmek     > sabretmek (ses düşmesi)

his etmek         > hissetmek (ses türemesi)

af etmek          > affetmek (ses türemesi)

ret etmek         > reddetmek (ses türemesi)

Not: Bazı bileşik fiiller oluşturulurken hiçbir ses olayı meydana gelmez. Bu fiilleri oluşturan sözcükler arasında ulama olduğu için bitişik gibi okunur. Ancak yazımda ayrı yazılır.

terk etmek

park etmek

fark etmek

ayırt etmek

Not: Bazı durumlarda “olmak” ve “etmek” yardımcı fiil değil, asıl fiil olarak kullanılır.

Bu arsa ne kadar eder?

Henüz akşam olmadı.

Sokakta kavga olmuş.

2. Kurallı Bileşik Fiil

İki fiilin belli kurallarla bir araya gelmesiyle oluşur. Bu fiillerden birisi kalıplaşmış şekilde kullanılır. Kurallı bileşik fiiller oluşturulma biçimlerine göre dörde ayrılır:

a. Yeterlik Fiili (fiil + ebilmek)

Cümleye bir işi yapabilme, bir işi yapmaya gücü yetme anlamı katar.

Sen, bu valizi tek başına yukarı çıkarabilirsin.

Bu soruyu rahatlıkla çözebilirim.

Not: Yeterlik fiilinin olumsuzunda “ebilmek” kalıbının “-bil-” bölümü düşer.

yazabilmek > yazamamak

(yazabilmemek değil)

Çocuk çantayı zorla taşıyabildi.

Çocuk çantayı taşıyamadı.

Çocuk çantayı taşımadı.

  1 2 3 4 5 6 7 8 9 10