FİİLLERİN ÇATISI

            Fiillerin öznelerine ve nesnelerine göre aldıkları konuma ve girdikleri biçime çatı denir. “Çatı” fiilin en önemli konusudur. Fiiller çatılarına göre iki grupta incelenir. Bu iki  grupta toplam sekiz çeşit fiil vardır:

1. Özne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller

a)      Etken fiiller (Belli eki yok)

b)      Edilgen fiiller (-l, -n)

c)      Dönüşlü fiiller (-l, -n)

d)      İşteş fiiller (-ş)

2. Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller

a)      Geçişli fiiller (Belli eki yok)

b)      Geçişsiz fiiller (Belli eki yok)

c)      Oldurgan fiiller (-r, -t, -dır)

d)      Ettirgen fiiller (-r, -t, -dır)

Öznesine Göre Fiiller

1. Etken Fiiller : Cümlenin gerçek öznesi varsa, işin kim tarafından yapıldığı belli oluyorsa böyle fiillere etken fiiller denir. 

Sezai, dün geç geldi.      /  Bugün geleceğim. (Ben- Gizli Özne)

  Ger.Özne         Etken                      Etken 

            Yalın haldeki tüm fiiller etkendir. Çünkü yalın fiillerin öznesi ikinci tekil kişidir. Git, yaz, oku, ver...)

2. Edilgen Fiiller : Cümle okunduğunda veya dinlendiğinde, işin kimin tarafından yapıldığı belli olmuyorsa, yani cümlede sözde özne varsa böyle fiillere edilgen fiiller denir. Edilgen fiiller, etken fiillerin sonuna –l, -n ekleri getirilerek yapılır.  Kır-ı-l-, sev-i-n-....

Ali pencereyi kırdı.              Pencere kırıldı.

G.Özne        Etken          Sözde Özne   Edilgen

            Edilgen fiillerle dönüşlü fiillerin ekleri aynı olduğu için karıştırılabilir. Karıştırmamak için şuna dikkat etmek gerekir: Dönüşlü fiillerde işi yapan bellidir. Yani gerçek özne vardır. Edilgen fiillerde ise işin kim tarafından yapıldığı bilinmez. Yani sözde özne vardır.

Dün, çarşıdan öte beri alındı.      Ahmet, sana çok alındı.

                                  Edilgen                          Dönüşlü


Şu cümleler de edilgendir: Fatih, 29 Mayıs’ta milletçe anıldı. / Ali, Hasan tarafından dövüldü.

3. Dönüşlü Fiiller : Özne tarafından yapılan  işin etkisi, başka bir varlığı etkilemeyip yeniden özne üzerine dönüyorsa, böyle fiillere dönüşlü fiiller denir. Genellikle –n,  bazen de –l ekleri dönüşlü fiil yapar. Abim, bu olaya çok sevindi.  Çocuk, üzerime atıldı.

-l, -n eklerini alan fiillerin dışında –leş, -len, -ş eklerini alan bazı fiiller de dönüşlülük anlamı görülür.Türküyü dinleyince iyice dertlendim. Şu günlerde Zehra iyice gelişti.

      Dönüşlü fiillerde, işi yapan bellidir. Bu nedenle bütün dönüşlü fiiller aynı zamanda etkendir.



1 2 3 4 5 6 7 8 9