FİİL (EYLEM)

            Kainatta iki temel öğe vardır. Birincisi her türlü canlı, cansız nesne ve kavramı karşılayanisimler. İkincisi ise bu isimlerin meydana getirdiği iş, oluş ve hareketler yani fiiller Dilin temel görevi ise bu kavram ve hareketleri sesler veya harfler aracılığıyla söze dönüştürmektir.  Seviyorum, okuduk,çalışmalıyız,  gideceğim. Dikkat edersek bu kelimeler iş, oluş, hareket, durum bildirmekle kalmıyor, bu işleri yapanları yani şahısları ve de işlerin gerçekleştiği zamanı veya dileğinibildiriyorlar.  Sevdik .... (Sevme işini geçmişte, biz gerçekleştirdik.)

Fiil (Eylem) : Varlıkların yaptıkları işleri, hareketleri veya içinde bulundukları durumları bir kipe (yani zamana veya bir dileğe) ve kişilere bağlayarak bildiren kelimelere fiil denir. Fiillerin üç temel kuralı vardır:

a)      İş, hareket, oluş bildirir.

b)      Kök veya gövde halindeyken kip eklerini alabilir.

c)      Kök ve gövde halindeyken mastar eklerini (-mek, -mak) alabilir.

Fiillerin en önemli özelliği harekettir. Fiiller hareketlerine göre üç çeşittir:

1. İş ve Kılış Fiilleri: Bir nesneyi olumlu olumsuz etkileyen, insanlar tarafından genellikle bilinçli olarak gerçekleştirilen fiillerdir. Bu fiiller “kimi, neyi” sorularına cevap verir. Bu nedenle iş ve kılış fiilleri çatısına göre geçişli fiillerdir. Kır-, ver-, dur-...
2. Durum Fiilleri: Fazla hareketi olmayan, belli bir süre devam eden, nesneyi etkilemeyen, insanlar tarafından bazen bilinçli, bazen bilinçsiz gerçekleştirilen ve sona ermeleri için başka bir fiilin başlaması gereken fiillerdir. Durum fiilleri çatı yönünden geçişsizdir. Uyu-, kalk-, yat-...
3. Oluş Fiilleri: Bu fiillere “doğa fiilleri” de denir. Oluş fiillerinde kendi kendine olma anlamı vardır. Bu fiiller aslında gizli bir güç tarafından gerçekleştirilir.  Bu fiillerin gerçekleşmesi irademize (isteğimize) bağlı değildir. Yağ-, es-, yeşer-, kızar-, acık-, gürle-...

Fiillerde Somutluk-Soyutluk

Somut Fiiller: Beş duyu organından herhangi biriyle algılanabilen fiillere denir. Kır-, oku-, yaz-...

Soyut Fiiller: Beş duyu organından herhangi biriyle algılanamayan; fakat var olan fiillere denir.Düşün-, hoşlan-...

            Bazı somut fiiller, cümlede kullanılışına göre soyut olabilir: Babam biraz odun kırdı. (Somut)  / Arkadaşımın sözleri kalbimi kırdı. (Soyut)

Fiillerde Aktarma: İnsanlarla ilgili fiiller doğaya; doğayla ilgili fiiller insana aktarılabilir. Mevsimler yas tutup, çöller ağlasın. (İnsandan doğaya)  / Ali Paşa sinirle kükredi: “Buraya gel!” (Doğadan insana)

Dikkat ! Bir kelimenin fiil olabilmesi için şu üç öğeyi bulundurması gerekir.

1. Fiil tabanı
2. Kip eki
3. Şahıs eki

A) Fiil Tabanı (Kök veya Gövde) : Fiilin kök veya gövdesi,başka bir ifadeyle kelimenin (-mek, -mak) eklenebilen en büyük parçasıdır.    Okudum                 oku (mak)

            Kısacası, çekimli bir fiilden kip ve kişi ekleri atıldıktan sonra kalan iş, oluş veya hareket bildiren kısma fiil tabanı denir. Fiil tabanı basit (kök) veya yapım eki alarak türemiş (gövde) halinde olabilir.

B) Kip Eki : Fiillerin yapılış amacını ve zamanını bildiren eklerle almış oldukları biçimine “kip” denir. Kipler iki grupta incelenir:

A)    Bildirme (Haber) Kipleri

B)     Dilek (Tasarlama) Kipleri

 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10