2.2.1 Kip Ekleri

Eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı ve­rilir.

a) Bildirme (Haber) Kipi Ekleri

Eylemin gerçekleşmesi, zaman kavramı içinde mümkündür. Zaman içinde eylem ya gerçekleşmiştir, ya gerçekleşmektedir ya da sözün söylenmesinden sonraki bir zaman diliminde gerçekleşecektir. Eylemlerin gerçekleşme zamanını bildirmek için kip ekleri kullanılır.
Dilimizde 4 temel zaman vardır, bunlar:

1) Geçmiş zaman
a) Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman
b) Öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman
2) Şimdiki zaman
3) Gelecek zaman
4) Geniş zaman (Tüm zamanları kapsar.)

1- Geçmiş Zaman Eki (-di, -dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü / -mış, -miş, -muş, -müş)

Eylemin geçmişte yapıldığını bildiren zamandır. Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman ve öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman olmak üzere ikiye ayrılır.

a- Bilinen (Görülen / Belirli) Geçmiş Zaman Eki (-di, -dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
Görülen, tanık olunan, bilinen veya yapıldığından emin olunan geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnek

» Dün tüm ödevlerimi bitirdim. (Bilinen)
» Ellerini güzelce yıkadı. (Görülen, tanık olunan)
» Ayak sesleri yaklaşıyor, geldiler. (Duyularla kesinleşmiş)
» Cumhuriyet 1923’te kuruldu. (Bilimsel kesinlik)

b- Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman Eki (-mış, -miş, -muş, -müş)
Görülmeyen, başkasından duyulan veya bittikten sonra fark edilen geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnek

» İstanbul’a dün epeyce kar yağmış. (Başkasından öğrenilmiş.)
» Ben görmeyeli epey büyümüşsün. (Sonradan fark edilmiş.)
» Keloğlan bir de bakmış ki… (Masal üslubu. Masal ve fıkra anlatım biçiminde de “başkasından öğrenilme” anlamı vardır.)

2- Şimdiki Zaman Eki (-yor, -(i)yor, -(ı)yor, -(ü)yor, -(u)yor)

Halen yapılmakta olan, henüz tamamlanmamış bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnek

» Bahçede çiçekleri suluyor.
» Bu problemi bir türlü çözemiyorum

3- Gelecek Zaman Eki (-ecek, -acak)

Gelecek zaman içerisinde bir eylemin bildirilmesinde kullanılır.

Örnek

» Yarın hastaneye gideceğim.
» İşe yarın başlayacaksın.
» Bu toplantıya onu çağırmayacağız.

4- Geniş Zaman Eki (-r, -(i)r, -(ı)r, -(ü)r, -(u)r, -(e)r, -(a)r)

Eylemin geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığının bildirilmesinde ve genel yargıları anlatmakta kullanılır.

Örnek

» Akşamları kitap okurum.
» Her yaz köyümüze gideriz.
» Dünya, Güneş’in etrafında döner.

● Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden çok farklı bir durum vardır. Diğer kiplere olumsuzluk eki (-ma, -me) getirildiğinde zaman eki düşmezken, geniş zamanda zaman eki düşer ve 1. tekil ve 1. çoğul kişi haricindeki kişilerde olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır.

Örnek

geldim          >          gelmedim

gelirim           >          gelmem
gelirsin          >          gelmezsin
gelir              >          gelmez
gelirsiniz        >          gelmezsiniz
geliriz            >          gelmeyiz
gelirler          >          gelmezler

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11